भ्रमंती सह्याद्री ची: 2012

Monday, 5 November 2012

बाजीराव पेशवा जन्मस्थळ

डूबेर गडाचा पायथा म्हणजे डुबेरे गाव. या गावात 'बर्वे वाडा' नावाचा एक सुमारे ३०० वर्षांपूर्वीचा वाडा आहे. अजूनही सुस्थितीत असलेला, २ बुरुजांचा अन ६ फुट जाड तट भिंतीचा हा वाडा म्हणजे मल्हार दाजी बर्वे यांचा वाडा. हे मल्हार म्हणजे राधाबाईंचे सख्खे बंधू. याच वाड्यात सन १७००, भाद्रपद महिन्यात राधाबाईंच्या पोटी पेशवे बाजीराव पहिले यांचा जन्म झाला.

फार पूर्वीचे अनेक डोंगरांच्या मध्ये वसलेले अन गवताने व्यापलेले हे गाव. दुरून दृष्टीस न पडणारे अन गवतात डूबलेले म्हणून हे डुबेरे गाव अशी कथा आजी बाईंनी सांगितली. सन १६७९ मध्ये साल्हेर सालोटा च्या लढाई नंतर छत्रपती श्री शिवाजी राजे पुण्यास परतत असताना संगमनेर जवळ मोगल सरदाराने वाट अडविली. त्यामुळे बहिर्जी नाईक यांनी शिवाजी राजांना लपत छपत या डुबेरे गावात आणले. एक दिवस येथे एका झोपडी मध्ये मुक्काम करून राजे २२ नोव्हेंबर १६७९ रोजी विश्रामगडावर / पट्टा गडावर १० दिवसांच्या मुक्कामासाठी गेले.

हे मल्हार उदरनिर्वाहा साठी या भागात आले होते. तारा राणींच्या कारकिर्दीत भोसले घराण्याने बर्वे घराण्यास येथील जमीन इनाम म्हणून दिली. सोबत बर्वे घराण्यास गाई बैलांची मोठ्या प्रमाणावर पैदास करून चांगल्या प्रतीचे बैल तोफांचे गाडे हाकण्याच्या कामी पाठवण्याची व्यवस्था करण्याची जबाबदारी दिली. या भागात मोठ्या प्रमाणावर गावात वाढत असे त्यामुळे कुरणा साठी हि जागा योग्य होती.
राधाबाईंचे माहेर कोकणात परंतु त्या गरोदर असताना (भाद्रपद) पावसाळ्याचे दिवस होते. अश्या वेळेस त्यांना माहेरी कोकणात पाठवण्याऐवजी त्यांचे बंधू जे घाटावर राहत, यांच्या घरी प्रसूती साठी पाठवण्यात आले. याच राधाबाईंच्या पोटी पेशवे बाजीराव पहिले यांचा जन्म झाला. वाड्यातील ती खोली अन पलंग अजूनही सुस्थितीत आहेत.

सध्या वाड्यात श्री जयंत बर्वे व सौ विजया बर्वे यांचा निवास आहे. बर्वे घराण्याची ही अकरावी पिढी. बाजीरावाची जन्म कथा व इतिहास ते मोठ्या कुतूहलाने सांगतात. त्यांचे चिरंजीव शेखर हे कामानिमित्त सिन्नर येथे निवासाला असतात. वाड्यातील बहुतेक गोष्टी पुरातन असून अजूनही सुस्थितीत आणि ४०० वर्षानंतर देखील वापरात आहेत. लाकडी खाम्बांवारचे नक्षीकाम कार सुरेख आहे. भिंतींमध्ये धान्य साठवण्याच्या तसेच मौल्यवान वस्तू लपवण्याच्या जागा आहेत. वाड्यात एक आड (विहीर) असून त्या शेजारीच घोड्यांची पागा असायची. वाड्यात काही वर्षांपूर्वी गावातील शाळा भरत असे. मुलांनी कुतूहलाने टाकलेल्या काही दगडांमुळे आडातील झरे बंद झाले अन आड ओस पडली.

वाड्या शेजारीच सटूवाई देवीचे मंदिर आहे. बर्वे घराण्यातील एका पिढीला मुल बाल होत नव्हते अश्या वेळेस सटूवाई ने स्वप्नात दृष्टांत दिला व हे मंदिर उभारण्यास सांगितले. महाराष्ट्र मध्ये केवळ ३ ठिकाणी सटूवाई मूर्ती स्वरुपात असून त्यापैकी हे एक आहे.
या म्हाळोजी ना चार ठिकाणची इनामकी मिळाली होती. पिंपळास, कोतूर व पांढूरे या ठिकाणी अशाच प्रकारचे वाडे आहेत.

वाड्यातून समोरच छोटेखानी डूबेरगड दिसतो. डूबेरगड चढण्यासाठी २५ ते ३० मिनिटे पुरेशी होतात. पायथ्याशी एक आश्रम असून तेथे किसन नाना पानसरे नावाचे साधू राहतात. पायथ्याच्या शिवमंदिरात निवासाची सोय होऊ शकते. जवळच स्वच्छ पाण्याची एक विहीर आहे. गडावर सप्तशृंगी देवीचे मंदिर असून वर जाण्यास पायर्या बांधल्या आहेत. जवळपास पाचशे पायऱ्या चढून आपण डोंगराच्या माथ्यावर पोहोचतो. दोन खडकात खोडलेली पाण्याची टाकी, एक छोटा तलाव व हे मंदिर या पलीकडे वर पाहण्यासारखे काही नाही. केवळ टेहळणी करीता या किल्ल्याचा वापर होत असावा. गड चढून, फिरून पुन्हा खाली येण्यास दीड तास पुरतो.

डुबेरे गावात जाण्यासाठी मुंबई हून घोटी मार्गे सिन्नर कडे जायचे. सिन्नर च्या थोडं अलीकडे उजवी कडे जाणाऱ्या फाट्यावरून १३ किलोमिटर आत डुबेरे गाव आहे.
अधिक छायाचित्रांसाठी वेबसाईट पहा - https://picasaweb.google.com/112424448078863794767/BirthPlaceOfBajiraoPeshwa

Thursday, 27 September 2012

सह्याद्रीतील गडकिल्ले

Tuesday, 17 April 2012

पदरगडाची चढाई

शनिवार - रविवार कुठे जायचे हा नेहमीचा प्रश्न. उकल होतेच शुक्रवार पर्यंत. अक्खा हिवाळा वाया गेला होता अन आता भर उन्हाळ्यात ट्रेक चे वेध लागले होते. नवीन करावे काहीतरी, नवीन पाहावे काहीतरी. बेत काहीच आखला नव्हता आणि आखलेला डब्यात टाकला होता कारण हेमंत चा साखरपुडा होता शनिवारी, १० एप्रिल २०१२. त्याला टांग देणे चालण्यासारखे नव्हते. बाकी कुणी ट्रेक साठी येईल असं वाटत नव्हतं. मंदार कडे मन मोकळा केलं, पदरगड करणार का म्हणून विचारले. कोण कोण?? तर मी आणि तू एव्हडंच उत्तर दिलं मी. साखरपुडा उरकला कि मग हेमंत कडेच डोंबिवली ला मुक्काम करायचा, त्याच्याशी मनसोक्त गप्पा मारायच्या अन दुसऱ्या दिवशी पहाटे पहाटेच निघायचं ठरलं. कर्जत ला जाऊन मग पुढे जे मिळेल त्या वाहनाने सुटायचं पदरगडावर झेप घ्यायला. रात्री हेमंत कडे जाताना पिनाक बाईक वर सोडायला आला होता. गप्पा मारता मारता डोस्क्यात कल्पना शिरली - पिनाक ला बकरा बनवायची. मंदार ला इशारा केला अन पिंक्या ला सांगितले कि बाईक ठेवून जा कल्याण ला, आम्ही सकाळी तुझी बाईक घेऊन जाउत, संध्याकाळी घरी आणून देऊ, तेव्हडाच आमचा वेळ वाचेल. नाही नाही करत विविध करणे देत पिंक्या ने कलटी मारली. हेमंत चा साखरपुडा म्हणजे तो दिवस शुभ असणारच. ५ मिनिटात पिंक्या पुन्हा दारात उभा. म्हणे - "घेऊन जा रे बाईक माझी. व्यवस्थित ट्रेक करा. माझ्या जिवलग मित्रांनी माझ्याकडे पहिल्यांदा काही मागितलं तर मला कसातरीच झालं नाही म्हणायला. मी माझा दुसरा बंदोबस्त करतो." सूर्यप्रकाशात काजवा चमकावा तसा झालं. तडाक उडालोच तिघेही. काना - डोळा कशावरच विश्वास बसू नये असे ते शब्द. हाच काय तो आपला पिंक्या?? एव्हडा कसा काय बदलला?? आला तसा तडक निघूनही गेला. बाईक ची सोय मात्र करून गेला.

रविवारी सकाळी लवकर उठलो, शौच आटोपून, तोंड धुवून लागलीच निघालो. अंघोळीची वगैरे भानगड नाही. रस्ता थोडाफार ऐकून माहित होता. डोंबिवली - पनवेल - चौक - कर्जत करीत निघालो. कर्जत स्टेशन ला न्याहारी आटोपली, पुन्हा पुढे. कर्जत ते कशेळे फाटा अन मग खांडस. हे पायथ्याचे गाव. भीमाशंकर चा प्रचंड कडा समोर उभा थकलेला. मुसळधार पावसात शिडी घाटातून केलेल्या थरारक ट्रेक ची याद देऊन गेला. गणेश घाट सुरु होतो तेथेच झाडाखाली बाईक पार्क केली. पुरेसे पाणी, जेवण सोबत घेतले होतेच. येथे पोहोचे पर्यंत १० वाजले होते.

चार पाउले पुढे टाकली तोच २ रस्ते. कुठला घ्यायचा या विचारात न पडता, 'Pinak is Always Right' अस म्हणत उजवी पायवाट घेतली. उन्हाचे चटके आता पासूनच जाणवू लागले होते. पण डेरेदार आंब्याखाली आलो अन मनात एकदम उर्मी आली. समोरच झाडावर बसलेला सुतारपक्षी (Black Rumped Flame back Wood Pecker) दिसला. आमच्या पावलांच्या आवाजाने त्याने लगेच झुडुपात मुसंडी मारली. दुसऱ्या एका झाडावर पल्लवपुच्च्छ कोतवाल (Racket Tailed Drongo). त्या सोबत नजरा नजर झाली, कॅमेरा कडे हात जाताच भैया ने भरारी मारली. पुढे गेलो तोच अजून एक... दुसरा पण...तिसरा...कित्ती सारे. जणू आमची चाहूल लागली सगळ्यांना आणि नुसता किलबिलाट सुरु झाला. लाल तोंडाच्या पोपटांचा एक थवा उडून गेला. नाना तऱ्हेचे पक्षी पहिले.

गणेश घाट संपताच दिसणारा पाठमोरा पदरगड.

नुकतीच कुठे सुरुवात झाली होती. अजून बराच पल्ला गाठायचा होता. मंदार थोडासा पुढे गेला पण वाट भलतीकडेच जात असल्याचं जाणवू लागलं. गणेश घाटाचा रस्ता हा नव्हतं. पुन्हा मागे फिरणं आमच्या म्हणजे आमच्या स्वाभिमानाला ठेच असल्यागत आम्ही डोंगरावरच आडवे चालू लागलो. २ मिनिटात पाउलवाटेला मिळालो. सुरुवातीचा उभा चढ आणि त्यात पानगळ झाल्यामुळे सावलीचा पत्ता नाही. गणेश मंदिरा पर्यंत पोहोचे पर्यंतच आमची हवा टाईट झाली. स्वतःबद्दल कसेसेच वाटले. एकतर खूप दिवसांनी ट्रेक केला होता त्यात उन्हाने अंगाची लाही लाही होत होती. ५ मिनिटे निवांत बसलो. देवळात बसून बाटलीभर पाणी संपवले दोघांनी. पुढची वाट निवांत चालायला घेतली. बाईक आणली असल्या कारणाने सार्वजनिक वाहनाच्या वेळा पाळणे बंधन कारक नव्हते. घाट चढून पठारावर आलो, पदरगड दिसू लागला होता. असंच त्याच्या कडे तोंड करून चालायचा होता. मध्ये मध्ये खारूताईंनी, वानरांनी दर्शन दिलं. आता जंगले सोडून नुसतं उघडं बोडकं पठार होतं, काळा कातळ तापला होता, पण आमची वाटचाल सुरूच होती. डावीकडे शिडी चा घाट दिसू लागला.

विहिरीच्या डावीकडून जंगलात जाणारी वाट घ्यायची.

इथेच उजवीकडे एक विहीर आहे. त्याच्या शेजारूनच जंगलात जाणाऱ्या वाटेने जायचे होते. विहिरीत थोडेसेच पाणी होते. आजूबाजूला अखंड कचरा. खाली उतरून मंदारने विहिरीत पडलेले प्लास्टिक बाजूला काढले, एका रिकाम्या बाटली मध्ये ते हिरवे गढूळ पाणी भरून घेतले, अगदीच गरज भासलीच तर वापरता येईल म्हणून. आता आम्ही दाट जंगलात प्रवेश केला होता. पांढरे बाण जागोजागी दिशादर्शक ठरत होते. यातला एक जरी बाण चुकला तरी आम्ही हरवायची भीती होती. इथे मात्र दाट झाडी. उंच उंच वृक्षांच्या छायेतून जाताना नजर मात्र 'शेकरू' कुठे दिसतंय का तेच शोधीत होती. इथे नक्कीच काहीतरी वेगळं पाहायला मिळणार हि अशा लगेचच खरी ठरली. वाळलेल्या पाचोळ्यावरून आवाज होऊ न देण्याची काळजी घेत चालताना शेजारी कुणीतरी असल्याची चाहूल लागली. कुणीतरी आपल्याच धुंदीत पाचोळा उडवीत होतं. जणू आमची दखलच नाही. मंदार ला हळुवार येण्याची खूण केली अन मी दगडांवर पाय ठेवीत, पाचोळ्याचा आवाज येणार नाही याची खबरदारी घेत सावकाश पुढे पुढे सरकत होतो. दिसलं.... काहीतरी दिसलं ... माझ्या कडेच पहातंय... रानकोम्बडा. टकामका बघत राहिला... आणि पळाला. मी पुढे सरसावलो. तेव्हड्यात अजून काहीतरी पळालं. नक्की काय ते दिसलं नाही पण एक...दोन...तिसऱ्या आणि चौथ्याने चक्क भरारी मारली. फडफडत दोघेही झुडुपात गडप झाले. भाग्यवंत आम्ही. नुसतंच गोष्टींमध्ये ऐकलेलं रान आम्ही आज अनुभवत होतो.

खिंडीकडे जाणारा घासार्र्याचा मार्ग.

पांढरे बाण शोधत शोधात आम्ही निघालो खिंडी च्या दिशेने. वाटेत एका झाडावर मोठा बाण कोरला होता. हा शेवटचा संकेत. येथून पुढे खडी चढण, घासाऱ्याची. सांभाळून चढलो. पुढे एक कातळकडा. तो चढून जायची खूण होती पण ती न घेता शेजारची निमुळती पायवाट घेतली. ती एव्हडी निमुळती होती एका ठिकाणी कि पाय ठेवायलाच जागा नाही. कसे बसे तो टप्पा मी पार केला पण मंदारची उंची माझ्यापेक्षा कमी त्यामुळे त्याला तेथे लांब पाय टाकायला बराच त्रास झाला. येथून थोडासा पाय घसरला, तरी कपाळमोक्ष होणार. पण निभावला एकदाचा आणि पुढे घळीतून अजून मोठी उभी चढाई होती. पोहोचलो आम्ही चिमणी कडे.

चिमणी कडे जायची चिंचोळी वाट.

हि चिमणी म्हणजे चिऊताई नव्हे तर दोन कातळा मधली चिंचोळी जागा. जेमतेम एक माणूस जाईल एव्हडीच. त्यात शिरण्यासाठी एक मोठा दगड चढायचा. पाठीवरची थैली पण त्या चिंचोळ्या जागेत आम्हाला अडकवत होती. आधी मंदार आणि मागे मी, पंधरा फुटांचा तो टप्पा चढून गेलो. मंदार ला हसताना एका ठिकाणी माझी पण फसगत झाली होती. खालच्या खिंडीत पोहोचलो होतो तिथून पुढे उजवीकडे अजून एक कातळ कडा चढायचा होता. सोबतीला दोर आणला होताच पण त्याचा वापर न करण्याचे ठरवले. खाज होती ना अंगात. पुढे मी आणि मागे मंदार. तसा जास्त अवघड नाहीये कडा पण तेथून खाली खोल दरी आहे एका अंगाला. त्यामुळे तोल सावरत व्यवस्थित चढावे लागते. तो कातळ टप्पा पार करून आणि पुढे थोडासा वळसा मारून पोहोचलो गुहेपाशी. अंग टेकवलं, पाणी प्यायलो, दाबली गेलेली केळी पोटात ढकलली, सभोवतालचा नजारा साठवला डोळ्यात, कड्यावरच्या झाडावर ससाण्याने दर्शन दिले, आणि पुढच्या दहा पंधरा मिनिटात आम्ही निघालो. आता अजून एका खिंडीत चढायचं होतं. इथे दगडात सुंदर पायऱ्या खोदून काढल्या आहेत. खिंडीत पोहोचलो की त्या पायऱ्या वळून आपल्याला उजवीकडे गडाच्या माथ्यावर घेऊन जातात. डावीकडच्या टोकावर जाण्याची वाट नाही.

गडमाथ्यावर जाताना लागणाऱ्या कातळ कोरीव पायऱ्या.

माथ्यावर आल्याक्षणीच आपले लक्ष वेधून घेतात ते समोर उभे थकलेले दोन सुळके, पलीकडे भीमाशंकर चा उत्तुंग कडा, त्याचे उच्चतम टोक - नागफणी, दूरवर दिसणारा सिद्धगड आणि खालच्या पठारावर पसरलेले हिरवे रान.

गडाच्या माथ्यावर घरांची काही जोती, सुकलेली पाण्याची नऊ - दहा टाकी आणि सुळक्याच्या पोटात खोदलेली एक गुहा या खेरीज काही नाही. एकाही टाक्यात पाणी नाही. पावसाळ्यात यातील किमान दोन टाकी तरी पाण्याने भरलेली असावीत. बाकीची मातीने भरलेली, दगड पासून बुजलेली. या सुळक्यांवर काही ठिकाणी मेखा मारलेल्या आहेत. चढाई करायची असेल तर प्रस्तरारोहणाचे प्रशिक्षण आणि साधने महत्वाची. सभोवताली नजर फिरवून आम्ही परतीच्या वाटेला लागलो.

Add caption

चिमणी पर्यंत यायला १० - १५ मिनिटे लागली. पुढे मातीचा घसारा सावकाश आणि सावधानतेने उतरलो. जंगलात शिरून पठारावर आलो. पुन्हा एकदा पदर गडावर नजर फिरवली, आम्ही कुठून कसे वर चढलो तो मार्ग पहिला आणि तडक गणेश घाटाच्या वाटेला लागलो. घाट उतरून डांबरी रस्त्यावरून दोन ते अडीच किलोमीटर खांडस गावात चालत जायचे म्हणजे जीव मेटाकुटीला येतो. आमच्याकडे बाईक असल्या मुळे ती दमछाक वाचणार होती. बाईक सुरु केली, गावात पोहोचलो, गावातल्या विहिरीवर पाणी भरण्यासाठी बायकांची गर्दी होती. पोहोरं मागितलं,पाणी काढलं आणि डोक्यावर टाकलं. तापलेल्या जीवाला काय वाटलं ते शब्दात सांगता येणार नाही. ओल्या ओल्याच बाईक वर बसताना उन्हातल्या भटकंतीचा सगळा शीण निघून गेला होता. खांडस - कशेळे - मुरबाड रस्ता पार करीत असताना काही ठिकाणी फार वाईट रस्ता लागला आणि घाई घाई करता खड्ड्यांशी हातमिळवणी झाली. पंक्चर झालेली बाईक एक किलोमीटर पर्यंत धक्का मारत ढकलली, पंक्चर काढले आणि मग मुरबाड गाठल्यावर पुढे गाडी सुसाट पळवली. तरीही कल्याण ला पोहोचायला बराच उशीर झाला. पिनाक कडे बाईक सोपवली आणि खूप उशीरा बोरीवली ला घरी पोहोचलो. भीमाशंकर च्या प्रत्येक खेपेला शेजारी उभा राहून साद घालणारा कुक्कर च्या शिट्टी सारखा कलावंतीणीचा महाल उर्फ पदर गड आज सर केला होता. पुढची चढाई पाउस सरल्यावर सगळ्या भटक्या मित्रांना घेऊनच करायची व सगळ्यांना ह्याच्या चिमणी-चढाई चा आनंद उपभोगू द्यायचा हा निश्चय केला आणि नवीन अनुभव गाठीशी बांधून गाढ निद्राधीन झालो.


गडावरील सुकलेले पाण्याचे टाके.

कुक्कर च्या शिट्टी सारखा दिसणारा पदरगड उर्फ कलावंतीणीचा महाल

खांडस गावातून दिसणारा पदरगड.

Tuesday, 10 April 2012

महाबळेश्वर - निसनी ची वाट - जावळी - प्रतापगड - रड्तोंडी घाट - पार - प्रतापगड - वाडा कुंभरोशी - पोलादपूर

जावळी म्हणजेच जयवल्ली, 'येता जावळी जाता गोवली' म्हणून मिरवली गेलेली. चंद्रराव उपाधी धारण करणाऱ्या मोर्यांची राजधानी. शिवरायांनी ज्यांचा बिमोड केला, जावळी जिंकून स्वराज्य विस्तार केला, अफझलखानाचा कोथळा काढला, आदिलशाही फौजेचा डंका वजावला अशी ती जावळी. लहानपणा पासून वाचनात आलेली, इतिहासात अजरामर झालेली जावळी. तिला भेट देण्याची, तिथले निबिड अरण्य पहायची, त्या अरण्यात वाटचाल करायची मनात दडलेली इच्छा आता पूर्ण होण्याची वेळ आली होती. प्रतापगड - जावळी चा ट्रेक करण्याचा बेत आखला होता. अनुप ने आधीच तो ट्रेक केलेला पण तरीही पुन्हा यायची तरारी केली आणि आम्ही मस्त प्लान केला. महाबळेश्वराचे दर्शन घ्यायचे, जावळी, मोर्यांचा वाडा पहायचा, जावळीच्या सभोवतालच्या घाट वाटा धुंडाळून काढायच्या. शिवाजी राजांनी जावळी वर हल्ला करताना वापरलेली निसनी ची वाट, अफझल्याने पार गावात उतरत असताना त्याच्या सैनिकांच्या नाकी नउ आणणारा रडतोंडी चा वळणा-वळणाचा, निबिड अरण्याने वेढलेला घाट, शिवरायांनी रयतेच्या सोयी करिता कोयनेवर बांधलेला दगडी पूल, पार गावातील पौराणिक रामवरदायिनी देवीचे मंदिर पहायचे, अफझलखान वधाने पावन झालेला प्रतापगड गाडीरस्ता न घेता चढायचा-उतरायचा जुन्या वाटेने, मधु मकरंद गडाला भेट द्यायची आणि पार घाटाने कोकणात उतरायचं असा एकूण बेत. वाह वाह!! क्या बात. सगळं एकदम मस्तच. लागलीच सगळी माहिती गोळा केली. एस टी चे वेळापत्रक पहिले, मित्रांना प्लान सांगितला आणि दिवस ठरवला. एप्रिल ५,६,७ च्या सुट्टीत जाऊन यायचे. या परिसरात गाडी प्रवासाची वानवा असल्या मूळे वेळापत्रक थोडे जरी चुकले तरी गडबड होण्याची शक्यता होती. गावातून एस टी च्या दिवसाला २-३ फेर्याच होतात.

निसर्ग भ्रमण च्या वेबसाईट वर माहिती दिली होती त्यामुळे २ नवीन चेहरे सोबतील आले, काही जुन्या सवंगड्यांनी (अनुप, राहुल, मंदार) टांग मारली. हो-नाही करत एकूण ५ जण झाले - पराग, ज्ञानेश्वर, अजित, ताप्ती आणि मी. गुरुवारी रात्री १० वाजता मुंबई सेन्ट्रल एस टी डेपो ला भेटायचे ठरले. पण हाय रे कर्मा... तीन दिवसांच्या सुट्टी असल्यामुळे मुंबई - महाबळेश्वर एस टी फुल होती. बसायला जागाच नाही. एशियाड असल्यामुळे उभ्याने घेऊन जायला सुद्धा वाहक तयार नाही. लागलीच कोकणात खेड ला जाणारी एस टी पकडली. पनवेल - पेण रामवाडी - महाड करीत आमचा लाल डब्बा पोहोचला पोलादपूर ला. बोरीवली हून सुटणारी महाबळेश्वर ची एस टी देखील सोबतीलाच होती त्यामुळे पटकन उतरलो आणि झटकन दुसऱ्या एस टी मध्ये चढलो. बसायला जागा नव्हती परंतु ठरल्या वेळेस महाबळेश्वर गाठणार होतो. उभ्याच प्रवास करून सकाळी ५ वाजे दरम्यान महाबळेश्वर ला पोहोचलो आणि दमल्या जीवांना थोडा आराम करू दिला. एस टी डेपो मध्येच पथारी टाकली आणि आडवे झाले सगळे. आपल्याला काही झोप येत नव्हती त्यामुळे तोंडावर पाणी मारले, सकाळच्या नाश्त्याची सोय केली आणि गाडीचा बंदोबस्त केला.

महाबळेश्वर येथील कृष्णा माई चं पुरातन देऊळ.

सकाळच्या गार वाऱ्यात आम्ही महाबळेश्वराच्या दर्शनास निघालो. महाबळेश्वरला वंदन केले, शिवरायांनी जिजाऊची सुवर्ण तुला केली ते स्थान पहिले, मोर्यांनी अर्पण केलेला सोन्याचा मुकुट पहिला, अतिबळेश्वरचे देऊळ, कृष्णा, कावेरी, वेण्णा, सावित्री, गायत्री या पंच नद्यांचा उगम, त्या पलीकडे समर्थ रामदासांनी स्थापन केलेल्या ११ मारुतींपैकी पहिला मारुती पहिला. तेव्हड्यात डोक्यात प्रकाश पडला. आज तर हनुमान जयंती. वाह वाह!! योग्य समयी दर्शन जाहले. पौराणिक कृष्णेच्या देवळाकडे निघालो. तेथून पूर्वेला दरीत कृष्णेचे निळेशार संथ पाणी, जोर खोऱ्यात बांधलेले धारण, त्याशेजारील गोळेवाडी, बलकवडी गाव, कमळगडाचा माथा आणि त्यामागून दर्शन देणारा सूर्यदेव. त्या कोवळ्या सूर्य किरणात न्हाऊन निघालेले काळ्या पाषाणातले ते पुरातन मंदिर, त्याचे जीर्ण अवशेष पहिले, सभोवताली नजर टाकली. सुखावल्या मनाने निघाली स्वारी परतीच्या वाटेवर. पण हि वाट अडवून धरली ती लालबुंद फळांच्या शेताने. म्हातारीने ही लालेलाल Strawberry शेतातून खुडून देण्याची तयारी दाखवली. किलोभर strawberry भरून घेतली आणि स्वारी निघाली पुढे. गाडीवान वाट पाहत थांबला होताच. 'बरीच वाट पाह्यला लावलीत' असं म्हटल्या बरोबर २ strawberry त्याच्या हातावर टेकवल्या आणि आम्ही निघालो एल्फिन्स्टन च्या कड्यावर. वाटेवरचा एक ससा टुणकन उडी मारून दिसेनासा झाला. दरे गावात सासुरवाडी असलेल्या म्हातार बुवांकडे चौकशी केली निसनीच्या वाटेची. म्हणाले, "इथ कुटं आलं तुमी? ती वाट तर भलतीकडेच राह्यीली. मागे जंगलातून जातीय वाट. तुमी फार म्होरं आलं. मग फिरा, इथून जाऊ नगा."

एल्फिन्स्टन पोइंत येथून दिसणारा सहय कडा. किल्ले कांगोरी, चंद्रगड, दुर्गाडी, तोरणा, राजगड

अनुप ने तर हीच वाट सांगितली होती मला. जास्तच अडवणूक व्हायला लागली तेव्हा हुज्जत न घालता त्यांना सांगितले कि आम्ही जाऊ वाट शोधात रानातून अन तडक निघालो एल्फिन्स्टन पोइंत कडे. म्हतारबुवांचा नाईलाज झाला. क्षणार्धात नजर खिळली समोरच्या प्रतापगडावर. बुलंद प्रतापगड... शिवरायांनी बांधलेला. त्या तिथे जावळी दिसतेय, पलीकडे मधु-मकरंद गड. डावीकडे हिरवागार प्रदेश अन उजवीकडे उत्तुंग बेलाग कडे, सुळके. आनंद गगनात मावेनासा झाला. राजगड, तोरणा दिसला, त्याच्याच अलीकडे दुर्गाडी / मोहनगड, शेजारीच कोकणातला कांगोरी उर्फ मंगळगड आणि चोहोकडून काड्यांनी वेढलेला, फक्त डोकं वर काढलेला चंद्रगड उर्फ ढवळागड, सभोवताली महाबळेश्वराचा भेदक कडा. हा नजराणा डोळ्यात साठवून, मनसोक्त फोटो काढून आम्ही ट्रेक सुरु केला.

निसनीच्या वाटे वरून दिसणारे विहंगम दृश्य

डोंगर कड्यावरून वळसा मारत, वर खाली करत आम्ही निघालो डावीकडे. उजव्या बाजूला हजार फुट खोल दरी, दूरवरचा हिरवाकंच गालीचा, सकाळचा गार वारा, ऊरात जावळीची ओढ - असं मस्त वातावरण. एक डोंगराची सोंड सरळ खाली दरे गावात उतरते तीच निसनीची वाट. तिथपर्यंत असंच चालत राहायचं. पण ह्या वाटेला पोहोचण्यासाठी काट्या-कुट्यातून वाट काढावी लागली, अनेक ढोरवाटांपैकी नेमकी शोधावी लागली, रानातून माग शोधावा लागला, खूप मोठा वळसा मारावा लागला. म्हातार बुवांचे बोल खरे ठरले. आम्ही खूपच पुढे आलो होतो. परंतु मनसोक्त भटकंतीच तर करायची होती आम्हाला. मजल दरमजल करीत तासाभरात पोहोचलो धारेवर. मध्ये एका ठिकाणी रानगव्या ची चाहूल लागली, बिबट्याची विष्ठा दिसली.

निसनी च्या वाटेवरून दिसणारे जवळी चे खोरे. पलीकडे प्रतापगड.

जावळी वर कब्जा करताना शिवाजी राजे स्वतः काही सैन्यानिशी याच निसनीच्या वाटेने जावळी मध्ये उतरले होते. आपणही याच वाटेने जाणार, जावळीचा मुलुख पाहणार, मन सुखावले, भरभरून आले. आता खालचे दरे गाव एकदम नाकासमोर होते. आम्ही निसनी ची वाट उतरू लागलो होतो. एकदम सोप्पी अशी ती नाही. एकच माणूस जाईल अशी पायवाट, काही ठिकाणी नुसता मातीचा घसारा. थोडा जरी तोल गेला, पाय घसरला तरी खालच्या दरीत लोटांगण व्हायची भीती. छोटासा, सोप्पा असा कातळ कडा उतरून पुढे आलो तेव्हा दगडात कोरलेली, शेंदूर फसलेली एक मूर्ती दिसली. हीच तर खूण होती आणि आम्ही योग्य वाटेवर होतो. ताप्ती बुड टेकवत हळू हळू उतरत होती. ज्ञानेश्वराने मध्ये मध्ये तिला साथ दिली. बाकी सगळे वाकबगार. उन चढत होतं आणि आम्ही एका ठिकाणी विश्रांती साठी बसलो. खालून २ बापडे वाट चढून येताना दिसले, जोर गावात निघाले होते. त्यांच्याशी थोड्या गप्पा केल्या, माहिती काढली अन लागलो पुढच्या वाटेला. ताप्ती ला येथे गुडघ्यात थोडा त्रास जाणवू लागला आणि तो वाढतच गेला. बाकीच्यांना पुढे पाठवून मी तिच्यासोबत हळूहळू उतरत होतो. वेळापत्रक कोलमडत होतं. हि वेळ भरून काढण्यासाठी पायी जाण्याऐवजी गाडी करावी म्हणून गाडीवानाला फोन केला तर तो देवळात आरती करत होता. थोड्या वेळात फोन करतो म्हणाला पण मी जरासा खाली उतरलो, अन फोन चं नेटवर्क मात्र गेलं. पराग अन अजित ने दरे गावात जाऊन जेवणाची सोय केली होती. गावात मुबलक पाणी. हात पाय धुतले अन झुणका भाकरीवर ताव मारला. सोबत आणलेली जिलेबी संपवली. गावकऱ्या कडून थंडगार पाणी मिळाले. गाडीची काहीच सोय होऊ शकली नाही. दुपारचे १२ वाजले होते. निघालो चालत जावळी च्या दिशेने. किलोमीटर भर चाललो असेन आणि दिसली 'वरची जावळी'. पुढे 'मधली जावळी' अन त्यापुढे 'खालची जावळी'. ह्या ३ वाड्यांची मिळून होते ती 'जावळी'. कालभैरवाचे देऊळ आले. हे मोर्यांचे कुलदैवत. देवळात कालभैरवाची, हनुमंताची मूर्ती आहे. आतील एका भिंतीला हरणाची शिंगे लटकवलेली आहेत. त्या मागच्या टेकाडावर मोर्यांच्या वाड्याचे अवशेष. अवशेष म्हणजे फार काही नाही, वाड्याचे जोते पण शिल्लक नाहीत एव्हडेच दगड. देवळात दक्षिणा दिली अन आम्ही निघालो पुढे. जावळी फाट्यावर आलो अन बस ची वाट पाहत थांबलो. ४:३० ची बस मिळणार होती प्रतापगडी जायला.

दरे गावर उतरणारी हि डोंगर धार म्हणजेच निसनी ची वाट

ताप्ती ला त्रास जाणवत होता म्हणून मग बेत थोडासा बदललेला. strawberry चं शेत होतं, ताव मारला मस्त. शेतकऱ्याशी चांगलीच ओळख झाली. ५:१५ होऊन गेले तरी बस काही आली नाही म्हणून मग टेम्पो पकडला अन स्वारी निघाली प्रतापगडी. ओळखीच्या गाईड (आनंदा) शी बोलून सरकारी निवास स्थानात निवासाची सोय केली होती. गडाच्या महा दरवाज्यातून आत प्रवेश केला, माची वरचा अफ्झल्ल्या बुरुज पहिला, जुन्या वाटेने वर चढलो, तुळजा भवानी चे दर्शन घेतले, निवास स्थानी गेलो, अंघोळी आटोपल्या. आज हनुमान जयंती तर होतीच पण शिव-निर्वाण दिन पण होता. आई तुळजा भवानी ची पालखी निघणार होती अन आम्हाला आरतीचा लाभ मिळणार होता. सगळा योग कसा जुळून आला होता. गोंधळ झाला, तुळजा भवानी चे मनोभावे दर्शन झाले, आनंदा सोबत थोड्या गप्पा झाल्या, नवीन माहिती मिळाली. सकाळच्या प्रवासाची तजवीज केली अन त्या नंतर सुग्रास भोजनाचा कार्यक्रम. वांग्याचे भरीत, झुणका, भाकरी, भात, वरण, पापड, मिरचीचा ठेचा. पौर्णिमेच्या चंद्राच्या लक्ख प्रकाशात शिवरायांचा अश्वारुड पुतळा न्हाऊन निघाला होता. मनोभावे त्यांचं दर्शन घेऊन मग झोपेला कवटाळून घेतलं.

रडतोंडी घाट.

पहाटे चौघे लवकर उठलो, ताप्ती झोपली होती, गड उतरून खाली आलो, हॉटेलात चहा घेतला, भजी खाल्ली. गाडीवान ७:२० वाजता आला, आम्ही चौघे मेटतळे गावा नजीक रडतोंडी घाटाच्या च्या फाट्या जवळ उतरलो अन लागलीच ट्रेक सुरु केला. ८ वाजले होते. चांगला मोठाला रस्ता... बैलगाडी जाईल एव्हडा. चौकोनी दगडातून बांधून काढलेला पण वळणा-वळणाचा अन उतार असलेला. मध्येच पायऱ्या बांधलेल्या, थोडं उतरून गेल्यावर मग पुढची वाट मात्र दाट जंगलातून. असं अरण्य या आधी कधीच पाहिलं नव्हतं, अनुभवलं नव्हतं. अफझलखानाच्या सैन्याने याच रड्तोंडी घाटाने जावळी च्या प्रदेशात पाय ठेवला होता आणि याच रड्तोंडी घाटाने त्यांचे हाल हाल केले होते. असा हा ऐतिहासिक घाट. निवांत भटकंती सुरु होती आमची. तऱ्हे तऱ्हेचे पक्षी - बुलबुल, शिंजीर, गरुड, रान कोंबडा, हरियाल पहिले, एका ठिकाणी रान डुकराच घरट पाहिलं. घाट संपताच डांबरी रस्ता आडवा लागला आणि गोगलेवाडी आली. हा रस्ता जातो थेट हातलोट गावात - मधु मकरंद गडाकडे. येथून उजवीकडे गेल्यावर ५०० मीटर वर ऐतिहासिक असा कोयना नदीवरील शिवकालीन पूल लागला. कोयनेचं पाणी आटलं होतं. पुलाची बांधणी पाहिली, फोटो काढले. ३०० वर्षे होऊन देखील अजून जासाच्यातासच उभा आहे हा पूल. थोडं अजून पुढे गेल्यावर पार गावात आमचे आगमन झाले. येथूनच कोकणात जाण्यासाठी पार घाट आहे जो खाली किनेश्वर गावात उतरतो. तेथून गाडीने पोलादपूर गाठता येतं.

Add caption

शिवाजी राजांच्या आखत्यारीत प्रजेच्या कल्याणासाठी बांधलेला ३०० वर्षापूर्वीचा कोयने वरील पूल.

पार गावातील श्री राम वरदायिनी व श्री वरदायिनी चे मंदिर.

पार गाव तसे जुनेच. येथेच श्री वरदायिनी व श्री राम वरदायिनी देवींचे नुकतेच जीर्णोद्धार केलेले सुंदर मंदिर आहे. हात पाय धुतले, देवीचे दर्शन घेतले, मंदिराचे सुबक नक्षीकाम पहिले, लोणचे - ठेपले खाल्ले, पाणी भरून घेतले व चाललो पुन्हा प्रतापगड च्या वाटेवर. सकाळचे १०:४० झाले होते. गडावर जाण्याची वाट विचारून घेतली. पार गावातूनच नळावाटे प्रतापगडावर पाण्याची सोय केली जाते. वरदायिनी मंदिराच्या थोडं पुढे जाऊन उजवीकडे लाईट च्या खांबांच्या दिशेने चालायला लागलो. नाका समोरची वाट पकडायची, इथे-तिथे जायचे नाही अशी सक्त ताकीद गावकऱ्यांनी दिली होती. वाटेवरूनच पाण्याचे नळ जातात. वाट थोडी उभीच होती परंतु झपाझप पाउले टाकीत आम्ही अर्ध्या तासात अफ्झल्ल्या च्या कबरीकडे पोहोचलो. आजूबाजूला अनधिकृत बांधकामाला उत आलेला. सध्या तेथे कोणासही जाण्यास मज्जाव केला आहे. सर्वोच्च न्यायालयाने ते सर्व बांधकाम तोडण्याचा आदेश देऊन देखील राज्य सरकारने त्याचे पालन केले नाही. आम्हास पाहून पोलिसांनी अडवले, शेजारचा रस्ता दाखवला. हि जागा म्हणजे जनीचा टेंब. येथेच राजांनी अफ्झल्ल्या साठी शामियाना उभारला होतं, येथेच त्याचा कोथळा बाहेर काढला होता. प्रतापगडाहून येथल्या सर्व हालचाली व्यवस्थित टिपता येतात. अफझलखान याच वाटेने पार गावातून वर आला होता महाराजांना भेटावयास. येथून प्रतापगड चे छान फोटो मिळाले. ११:३५ झाले अन आम्ही प्रतापगडाच्या दरवाज्यात पोहोचलो. एव्हड्या लवकर आम्ही परतलो होतो याचे आश्चर्य वाटले. मधु मकरंद गडाला भेट देण्याच्या कार्यक्रमाला मूठमाती दिली होती. प्रतापगड पिंजून काढावा म्हणून मग गड फेरी ला निघालो. तसा तो आधी भेट देऊन झालेला.

जनीच्या टेंभा वरून दिसणारा प्रतापगड.

प्रतापगडाची माची.

प्रतापगडाला येण्यासाठी पूर्वीच्या २ मुख्य वाटा. एक येते पार गावातून जनीच्या टेंभावरून तर दुसरी वाडा -कुंभरोशी हून. प्रतापगडाचा महा-दरवाजा पश्चीमाभिमुखी आहे. २ बुरुजांच्या मध्ये असून सहजा-सहजी तो दिसून येत नाही. आणि तेथे जायला पण तटबंदीच्या माऱ्यात यावे लागते. त्यामुळे तो सर्व प्रकारे सुरक्षित असा. लाकडी दरवाजा अजूनही शाबुत आहे. महा-दरवाज्यातून आत शिरताच समोर माची दिसते आणि त्यावरचा भला मोठा चिलखती धाटणीचा अफ्झल्ल्या बुरुज. पूर्वी ढासळलेला बुरुज पुन्हा बांधून काढलेला. सिमेंट ने नव्हे तर चुना - गूळ - उडीद यांच्या मिश्रणाने. माचीवरच्या तटबंदीमध्ये २ शौचकूप अन १ चोर दिंडी आहे. पाठमोरं फिरून पुढे गेल्यावर २ बुरुजांच्या मध्ये एका मागे एक असे २ दरवाजे. त्याच्या दोन्ही बाजूस शरभ चित्रे. वर जाण्यासाठी कातळात खोदलेल्या पायऱ्या. हि वाट जुनी अन नगारखान्यात जाणारी. परंतु सध्या तेथे कचरा टाकून हि वाट बंद केलेली. बुरुजाची तटबंदी फोडून दुसरा रस्ता तयार केलेला. उजवीकडे गडावरील सगळ्यात मोठा कातळात खोदलेला पाण्याचा तलाव. शिवकालीन गडांवरचे हे एक वैशिष्ठ्य. रस्त्याच्या दुतर्फा खाण्या पिण्याची दुकाने, घरे. हि सगळी घरे पूर्वापार पासून गडावर नेमलेल्या बलुतेदारांची. तुळजा भवानी चे देऊळ म्हणजे रायगडावरच्या जगदीश्वर मंदिराची छोटी प्रतिकृतीच. गाभाऱ्याच्या वरचा भाग तांब्याने सजवलेला व कळस सोन्याने मढवलेला. नगारखाना, सभामंडप, त्या समोरची दीपमाळ, गाभाऱ्यातील तुळजा भवानी ची मूर्ती, त्या समोर ठेवलेली मराठा शिपायाची तलवार, त्यावर कोरलेले नाव - कान्होजी मोहिते हंबीर राव ... सर्वच प्रेक्षणीय. येथेच आहे एक हस्तकला केंद्र आणि जवळच काही जुन्या तोफा ठेवल्या आहेत. येथूनच मागे एक रस्ता जातो पाण्याच्या बुरूजावर. बुरुजाच्या बेचक्यात, तटबंदी शेजारीच खोदलेला पाण्याचा मोठा तलाव.

देवळा पासून पुढे गेल्यावर हनुमानाचे एक देऊळ आहे. तेथून वर अजून एक दरवाजा. त्यावर देखील शरभ चित्रे कोरलेली. आत गेल्यावर डावीकडे एक भला मोठा चौथरा लागला ( २० फुट X ६० फुट ). हि राजांची सदर. त्या शेजारीच केदारेश्वर महादेवाचे मंदिर. मागे जाणारी वाट रेडक्या बुरूजा कडे जाते. त्यात एक चोर दिंडी. गडावरील एकूण ६ चोर दिन्ड्यांपैकी हि एकच खुली असून बाकी सगळ्या बुजल्या आहेत.

गडाच्या माथ्यावर शिव छत्रपतींचा ब्राँझ ने बनवलेला अश्वारुड पुतळा आहे. त्या शेजारीच राजांच्या वाड्याचे जोते दिसतात. पलीकडच्या तटबंदी मध्ये २ शौच कूप आहेत. खालच्या बाजूला शासकीय विश्रामधाम अन त्या मागील झाडी मध्ये एका दगडावर मारुती अन दुसऱ्यावर घोरपडीचे चित्र आहे. गडाच्या उत्तरेच्या दिशेला तटबंदीलगत २ पाण्याची तळी आहेत. गडाची तटबंदी एकदम शाबूत आहे. छत्रपती श्री प्रतापराव भोसले यांच्या विनवणी मूळे इंग्रजांनी प्रतापगडा समवेत सातारा, परळी, खेलंजा (केंजळगड) या गडांना धक्का लावला नाही, नासधूस केली नाही. महाराणी ताराबाई यांनी काही काळ स्वराज्याची राजधानी प्रतापगडावर हलवली होती.

प्रतापगडावरील श्री छत्रपतींचा अश्वारूढ पुतळा.

प्रतापगड पाहून झाला अन आम्ही दुपारी १ वाजे दरम्यान गडावरून उतरण्यास सुरुवात केली. मोठी सुट्टी असल्या कारणाने परतीच्या प्रवासात जागा मिळण्यास अडचण होईल म्हणून मग बेत थोडा बदलला होता. निसनी ने उतरतानाच उशीर झाल्यामुळे मधु मकरंद गडाला भेट व पार घाट उतरण्याची कल्पना पार धुळीस मिळाली होती. वाडा कुंभरोशी ला जाणाऱ्या वाटेने उतरायचे व पुढे गाडीने पोलादपूर ला जायचे निश्तित केले. वाट चांगली मोठी, पायऱ्यांची व सोप्पी, जंगलातून जाणारी. १० मिनिटात शिवसृष्टी जवळ पोहोचलो, जेवणाची सोय केली, शिवसृष्टी पाहून मग मस्त जेवणावर ताव मारला. आणि तृप्त पोटाने आम्ही निघालो वाडा-कुंभरोशी कडे. संध्याकाळी ७:३० ची बस होती आणि अजून बराच अवकाश होता. तो पर्यंत अजून एक strawberry चं शेत गाठलं, स्वतः ती खुडून काढली, थोडी तोंडात टाकली अन सगळ्यांनी मिळून जवळपास १० किलो strawberry खरेदी केली. आता पुन्हा आम्ही आलो वाडा ला परंतु वाहनाचा पत्ताच नाही. पोलादपूर कडे कूच करायचे होते, खूप वेळा नंतर टेम्पो पकडला. झोप काढत काढत पोलादपूर ला पोहोचलो ६:५० वाजता. बस ची वाट बघत बसण्या ऐवजी दुसरे काही साधन पाहावे म्हणून हमरस्त्यावर आलो. पण तासभर वाट पाहून आम्हाला मुंबई ला जाणारी एस टी मिळाली अन बसायला जागा देखील. झोप काढत रात्री १:३० वाजता मुंबई आणि २:३० वाजता घरी पोहोचलो. पुढचा दिवस ( रविवार ) झोप काढण्यात आणि प्रतापगडाच्या इतिहासावर मनन करण्यात गेला. नवीन जागा पहिल्या, नवीन लोकांच्या ओळखी झाल्या, नवीन माहिती मिळाली. पुन्हा एकदा प्रतापगडी जाण्याची, जावळी चा प्रदेश अनुभवण्याची, राहिलेल्या जागांना भेट द्यायची ओढ लागली. लवकरच मधु मकरंद चा नवीन बेत आखला जाईल व अमलात आणला जाईल.

- समीर पटेल

मोहनगड / दुर्गाडी / जननी दुर्ग

शिरगावातून दिसणारा दुर्गाडी / मोहनगड चा किल्ला.
येथून जाताना उजव्या डोंगर धारेने चढायचे.

वरंध घाट चढून गेल्यावर पुढे अशीम्बी / धारमंडप आणि मग शिरगाव नावाचे एक गाव लागते. तेथून पुढे घाट उतरत गेल्यावर दुर्गाडी गावाचा फाटा येतो. ह्या घाटातून दुर्गाडी किल्ल्याचे मोहक रूप दिसते. दुर्गाडी असे पायथ्याचे गाव असल्या कारणाने तो किल्ला दुर्गाडी म्हणूनच ओळखला जातो. वर जननी मातेचे देऊळ आहे. त्यामुळे गावकरी जननीला जायचे आहे का असे विचारतात. काही लोक यास 'जननी दुर्ग' असे देखील संबोधतात. शिरगाव गावातून देखील एक वाट आहे परंतु तेथे उभा चढ आहे. दुर्गाडी गावातून किल्ल्याला जायची वाट सोपी आणि कमी चढाची आहे. शिरगाव गावातून किल्ल्याच्या दिशेने पाहता, डावीकडे जी खिंड दिसते त्याच्या पलीकडे दुर्गाडी गाव आहे. दुर्गाडी हून त्या खिंडीपर्यंत एकदम सोप्पा रस्ता आहे. त्या पुढे धारे वरून चढायच आणि मग कड्याला डावीकडे ठेऊन हिरव्यागार जंगलातून वळसा मारायचा. शिरगाव हून येणारी वाट जेथे मिळते तेथे एक छोटेसे देऊळ आहे. त्यानंतर सरळ पायवाटेने पुढे जाऊन वर चढाई केली असता काही ठिकाणी पावट्या आणि कातळात खोदलेल्या पायऱ्या लागतात.

खांब टाके

मंदिराच्या अलीकडे डावीकडे एक वाट खाली उतरते. त्याने पुढे गेल्यावर कातळात खोदलेली पाण्याची ३ टाकी आहेत. त्यातील २ मातीने बुजली आहेत. तर एका खांब टाक्यात चांगले पिण्या योग्य पाणी आहे. जननी मातेच्या मंदिरा पाशी एक नंदी आहे. मंदिरा मागील पाउल वाटेने वर चढल्यावर आपण किल्ल्याच्या टोकावर पोहोचतो.

जननी चे मंदिर

तेथून सगळा परिसर न्याहाळायचा. अगदी मोक्याच्या ठिकाणी वसलेला असा हा किल्ला चहू दिशेला लक्ष ठेवण्यासाठी एकदम सोयीस्कर. हिरडस मावळ, वरंध घाट, चोरखणा घाट, चिकना घाट (दुर्गाडी हून खाली कोंकणात गोठवली ला उतरण्याची वाट)यावर लक्ष ठेवण्य करिता ह्या किल्ल्याचा उपयोग झाला असावा. रायगड, राजगड, तोरणा, पुरंधर, कावळ्या, कांगोरी/मंगळगड, रोहिडा, रायरेश्वराचे पठार, नाखींडा, प्रतापगड असा बराच मुलुख दृष्टीस पडतो. वर बांधकामाचे काहीच अवशेष नाहीत. त्यामुळे गडावर कधीकाळी शिबंदी असल्याची काहीच खूण नाही. वर सपाट जागा देखील फार थोडीच. असा हा दुर्गाडी २००९ साली 'मोहनगड' या नावाने सगळ्या दुर्ग प्रेमींना परिचित झाला.

गावकरी याला दुर्गाडी म्हणूनच संबोधतात.

शिवाजी राजांनी प्रतापगडाच्या युद्धाच्या आधी, बाजी प्रभू देशपांडे यांना लिहिलेल्या पत्रात सांगितले आहे, "फार दिवसांपासून ओस पडलेला जासलोडगड किल्ला डागडुजी करून व्यवस्थित करावा, ५ - २५ शिबंदी वसवावी, मोहनगड असे नाव द्यावे आणि गड राबता ठेवावा." ह्या पत्राचा दाखला घेऊन दुर्गाडी हाच मोहनगड असावा असा काहींचा कयास आहे. इतिहासात डोकावून पाहिले असता प्रतापगडाच्या युद्धानंतर राजांनी पार कोल्हापुरात मुसंडी मारली आणि पन्हाळगड ताब्यात घेतला. बाजीप्रभू त्यावेळेस राजांसमावेत होते. त्या नंतर वर्षभरातच पन्हाळ्याला सिद्धी चा वेढा पडला. ४ महिने राजे व बाजीप्रभू पन्हाळ्यावर वेढ्यात अडकले होते. पन्हाळ्याहून निसटताना बाजींचे निधन झाले. त्यामुळे पत्रात उल्लेख केल्या प्रमाणे बाजींनी दुर्गाडी / मोहनगड / जासलोडगड कितपत वसवला असेल या बद्दल शंकाच येते. एकूण केवळ घाट वाटांवर लक्ष ठेवण्याकारीताच दुर्गाडी चा वापर झाला असेल. तोच मोहनगड वा जासलोडगड आहे का याबद्दल अजूनही शंकाच येते.

अधिक छायाचित्रांसाठी पहा -
https://picasaweb.google.com/112424448078863794767/DurgadiMohangad

- समीर पटेल

Pages